Częstym zjawiskiem jest podsycające rywalizację podejście niektórych rodziców do własnych dzieci, które wynika z obaw o potencjalny brak ambicji lub niechęć do rozwoju u swoich pociech. Tymczasem, jak sugerują eksperci, dzieci w naturalny sposób posiadają wewnętrzny pęd do zdobywania wiedzy i uczenia się. Przede wszystkim oczekują one od swoich opiekunów wsparcia oraz docenienia ich starań, a nie ciągłego porównywania.
Badania przeprowadzone przez psychologa Dolińskiego, dowodzą, że ludzie mają skłonność do rywalizowania zamiast dążyć do współpracy. Ta tendencja wzmacnia się z wiekiem, pod wpływem postaw dorosłych. Rodzice często kładą nacisk na to, by ich dzieci konkurowały ze swoimi rówieśnikami. Specjaliści tłumaczą ten rywalizacyjny model zachowań potrzebą przynależności do grupy, która podejrzliwie spogląda na inne osoby, oczekując od nich agresywnych działań i stając się tym samym podatną na rywalizację.
Warto jednak zwrócić uwagę na negatywne konsekwencje rywalizacji. Dziecko, które jest nastawione na konkurowanie z innymi, przyjmuje tę samą postawę wobec rodziców. Wśród typowych zachowań wynikających z postawy rywalizacyjnej można wymienić:
– Nieuczciwą komunikację, polegającą na wprowadzaniu drugiej osoby w błąd, składaniu nieprawdziwych obietnic czy stosowaniu pochlebstw i dezinformacji w celu zyskania nad nią przewagi. W takim modelu, dziecko ma tendencję do kłamania i oszukiwania, aby lepiej zaprezentować się przed innymi.
– Utrudnioną współpracę spowodowaną brakiem zaufania. Skutkiem takiego stanu rzeczy jest powielanie tych samych zadań, ciągłe sprawdzanie partnera, odrzucanie jego pomysłów oraz krytykowanie jego działania. W efekcie, dziecko ma problem ze znalezieniem swojego miejsca w grupie oraz z efektywną współpracą.
– Negatywne postrzeganie zarówno siebie, jak i innych. Krytycyzm oraz podejrzliwość prowadzą do utraty pewności siebie oraz samozadowolenia. Dziecko widzi siebie i innych przez pryzmat negatywnych stereotypów.
– Demonizowanie swoich porażek. Dla dziecka, które postrzega kolegę jako przeciwnika, każdy błąd staje się nieakceptowalny i poniżający.
– Powtarzanie błędów. Dziecko skupione na pokonaniu przeciwnika, zignoruje oczywiste konsekwencje swoich działań, popełniając więcej błędów.
– Zmniejszenie kreatywności i utrudnienia w swobodnym uczeniu się. Nadmierna rywalizacja skupia dziecko na pokonaniu rówieśnika zamiast na osiągnięciu celu.
– Odrzucenie ze strony rówieśników. Dzieci, które ciągle porównują się z innymi oraz walczą o dominację, są odpychane przez grupę.
– Zanik motywacji wewnętrznej. Dziecko staje się niewrażliwe na swoje potrzeby i aspiracje, kierując się wyborem innych.
– Doświadczenie silnego lęku przed przegraną, wstydem, upokorzeniem, utratą szansy czy zaufania u innych. Mogą pojawić się u dziecka obawy przede wszystkim ze względu na potencjalną reakcję otoczenia na brak osiągnięcia zamierzonego celu.